Vaccineren verplichten, ja of nee?

De coronacrisis zit in een fase waarin vaccineren meer dan ooit het toverwoord is. De samenleving splitst zich op in een groep die gevaccineerd is en een groep die zich niet wil of kan laten vaccineren. Bij werkgevers leeft steeds meer de vraag wat men aanmoet met de groep die niet wil vaccineren. Het kan immers een gevaar opleveren voor de rest. Sommigen voelen wel wat voor wat de Franse regering doet met de zorg: vaccineren of anders ontslag. Maar kan dat wel zomaar en is dit werkelijk de manier?

De zorgplicht van de werkgever ….

Een werkgever heeft de wettelijke verplichting heeft om te zorgen voor een veilige en gezonde werkomgeving en de werknemers zo veel mogelijk te beschermen tegen besmetting met het coronavirus. Je zou dus kunnen zeggen dat deze zorgplicht een goede reden is om werknemers de keus te stellen: of je laat je vaccineren of daar is het gat van de deur. Echter, dit is wel een zeer vérgaande maatregel en zal dus in de praktijk niet snel mogen. Er zijn immers meestal wel andere, minder ingrijpende maatregelen om je werknemers naar behoren te beschermen.

… Tegenover de grondrechten van de werknemer

Daar komt nog bij dat het zich wel of niet laten vaccineren in Nederland een vrije keus is. Iedereen, dus ook werknemers, kunnen zich beroepen op zijn grondrechten. In de Grondwet staat in artikel 10 dat een ieder recht heeft op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer. In artikel 11 staat verder dat men recht heeft op de onaantastbaarheid van zijn lichaam. Ook in Europees verband is het een en ander geregeld en wel in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens EVRM). Hierin wordt in artikel 8 de lichamelijke integriteit beschermd door het recht op respect voor privéleven.

De Nederlandse overheid heeft geen wettelijke vaccinatieplicht ingesteld en bovendien is dat ook geen eenvoudige zaak. Internationaal recht en de Grondwet (en dus de artikelen die hierboven staan genoemd) gaan normaliter voor op de nationale wettelijke regels. Slechts onder bepaalde voorwaarden kan de nationale wetgever hiervan afwijken. Dat is in Nederland (nog) niet gebeurd en er is dus in ieder geval op dit moment geen wettelijke grond om als werkgever de werknemers te verplichten zich te laten vaccineren.

Staat de werkgever dan helemaal met lege handen? Dit zegt de rechter

Inmiddels is er kort geleden, op 16 juli 2021, de eerste uitspraak verschenen over ontslag op staande voet omdat een werknemer weigerde om zich te vaccineren tegen Covid-19.

Dit was er gebeurd. Een werkneemster werkte in een kleine kantoorruimte (25 m2) zonder ramen en ventilatie was ook niet op andere manieren mogelijk. Zij had zich nog niet laten vaccineren en de werkgever wilde niet het risico nemen dat zij haar collega’s zou besmetten. De werkgever vertelde de werkneemster dat zij zich moest laten vaccineren en dat zij anders zou worden ontslagen. De werkneemster voelde hier niets voor en weigerde. Het gevolg was dat zij op staande voet werd ontslagen.

'Mag niet' zei de rechter

De rechter stelde dat het in deze zaak ging om de vraag of een werkgever zijn werknemer direct of indirect kan verplichten zich te laten vaccineren tegen het coronavirus. En of de weigering van een werknemer om zich te laten vaccineren een dringende reden voor ontslag op staande voet oplevert.

Nee, dus was de mening van de rechter. Volgens de rechter bestaat er geen algemene vaccinatieplicht en dit hoort ook niet thuis binnen de verhouding tussen werkgever en werknemer. Vaccineren heeft invloed op de grondrechten van de werkneemster, zoals zo hierboven was te lezen. Werkgevers moeten deze grondrechten respecteren. Het kan voorkomen dat een werkgever een reden heeft om toch iemands grondrechten aan te tasten. Dan moet er echter wel een legitiem doel zijn. Verder moet de inbreuk noodzakelijk zijn en moet het belang dat met de inbreuk wordt gediend groot genoeg zijn. De maatregelen moet anders gezegd proportioneel zijn. Ook moet er sprake van zijn dat de betreffende inbreuk het enige middel is om het doel te bereiken.

Met andere woorden: is het beschermen van werknemers tegen een mogelijke besmetting belangrijk genoeg om iemands grondrechten aan te tasten en is het verplichten tot vaccinatie de enige manier om dat te doen?

Geen reden om vaccineren te verplichten

De rechter was van oordeel dat in deze situatie er geen omstandigheden waren die de werkgever het recht gaven de werkneemster te verplichten zich te laten vaccineren en daarmee dus haar grondrechten aan te tasten. Het risico op besmetting was namelijk zeer beperkt. Daarnaast was met de werkneemster geen overleg gevoerd over, of is er samen gekeken naar andere mogelijkheden om het besmettingsrisico te beperken.
Daarbij komt dat ontslag op staande voet wel een heel ingrijpend middel is. De conclusie van de rechter is dan ook dat de drang om mensen te laten vaccineren , zonder dat hier een wettelijke verplichting voor bestaat, een dermate grote inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de werkneemster is, bijzondere omstandigheden daargelaten, en dus geen dringende reden voor ontslag op staande voet oplevert.

Wel ontbinding arbeidsovereenkomst wegens veranderde omstandigheden

Uiteindelijk wordt de arbeidsovereenkomst alsnog ontbonden, maar dan vanwege veranderde omstandigheden. Volgens de rechter waren door deze hele situatie de verhoudingen zo op scherp komen te staan dat voortzetting van de overeenkomst er niet meer inzat.

Kortom:

Zonder een wettelijke vaccinatieplicht is de weigering van vaccinatie door een werknemer geen reden voor ontslag op staande voet. Waar de rechter niet op in is gegaan is de vraag of een werknemer op grond van het weigeren van een vaccinatie de arbeidsovereenkomst kan laten ontbinden. Als je kijkt naar wat de rechter in deze kwestie over ontslag op staande voet heeft gezegd lijkt de kans klein dat ontslag wel in een 'gewone' ontbindingsprocedure zou kunnen, maar het wachten is op de eerste uitspraak op dat vlak. Het lijkt hoe dan ook verstandig om gewoon het gesprek met de werknemer aan te gaan wanneer vaccineren aan de orde komt en samen tot een goede oplossing proberen te komen.

Meer weten over het verplichten van vaccinatie?

Meer weten over het verplichten van vaccinatie of andere corona gerelateerde onderwerpen? Neem dan gerust contact op

29 juli 2021